RECAST #03

Recast is een nieuwsbrief en netwerk over design, techniek en samenleving. Samen met onze lezers verkennen we de maatschappelijke implicaties van nieuwe technologieën vanuit een ontwerpend perspectief.

Deze week de derde aflevering:

Design & journalistiek in een ‘post-news’-wereld.

 Martijn de Waal, Lector Civic Interaction Design, Hogeschool van Amsterdam

Afgelopen week vond in Amsterdam het mede door ons georganiseerde Society 5.0-festival plaats. Een groot aantal deelnemers ging daar met elkaar in discussie over de rol van design en digitale technologie in het ontwerpen van een duurzame samenleving. Een van de terugkerende thema’s was de bijdrage die designers kunnen leveren aan het versterken van de democratie.

Daarbij was er veel aandacht voor de rol van de journalistiek in de democratische samenleving, die bestaat uit de organisatie van het maatschappelijk debat, het informeren van burgers, en de controle van machthebbers. De journalistiek, zo vatte de Canadees-Iraanse blogger en onderzoeker Hossein Derakhshan het samen, is een belangrijke aanjager van ‘public conversations’. Door feiten, achtergronden en opinies bijeen te brengen wordt het publiek betrokken bij een doorlopend gesprek over de toekomst van de samenleving.

Journalists earn their credentials as democrats not by supplying information or monitoring the state — although both may be necessary. As energetic supporters of public talk, they should be helping us cultivate certain vital habits: the ability to follow an argument, grasp the point of view of another, expand the boundaries of understanding, decide the alternative purposes that might be pursued

 Hossein Derakhshan vat de belangrijkste functie van de journalistiek in de democratische samenleving samen, aan de hand van een quote van Jay Rosen.

Hoe kunnen die belangrijke functies van de journalistiek geborgd blijven, in tijden van filter-bubbles, maatschappelijke polarisatie, institutioneel wantrouwen, en dalende oplages van traditionele nieuwsmedia? Tijdens Society 5.0 passeerden diverse voorbeelden de revue:

 Yuri Veerman Dit zijn onze Helden. Beeld: Sjoerd Knibbeler via Designalism.nl

• Hossein Darakhshan hield een betoog voor verhalende journalistiek, in de vorm van podcasts, streaming-series, graphic novels en theatervoorstellingen. Door feitelijke nieuwsberichten te vervangen door gedramatiseerde versies ervan komen maatschappelijke ontwikkelingen tot leven, en weten ze nieuwe publieken aan te spreken. 
   
• Noortje van Eekelen presenteerde haar platform Designalism, dat projecten stimuleert waarin journalistieke analyse en design aan elkaar worden gekoppeld. Dat resulteert in nieuwe presentatievormen. Bijvoorbeeld het project Dit zijn onze helden waarin een serie standbeelden werd onthuld op het Malieveld in Den Haag die verschillende beroepen uitbeeldden – van kunstenaar en politieagent tot Topman van KLM. Daarbij correspondeerde de hoogte van de sokkels met de gemiddelde inkomens van de beroepen – waarmee gigantische verschillen inzichtelijk gemaakt werden. Het fotogenieke en ‘ spreadable’ project leidde tot veel discussies over de rechtmatigheid van topinkomens in verhouding tot het salaris van essentiële beroepen. 
                  
• Edwin Gardner noemde in zijn lezing over Architectures of Trust de opkomst van collectieven als Bellingcat. Vertrouwen in de berichtgeving is daar gebaseerd op transparantie van het bewijsmateriaal, in plaats van op het vertrouwen in de institutie die het nieuws verzorgt.
   
• Verschillende sprekers verwezen ook naar het werk van Forensic Architecture, waarin uitgebreid speurwerk naar maatschappelijke misstanden wordt gekoppeld aan een prikkelende ruimtelijke presentatie op tentoonstellingen.

Beeld uit de tentoonstelling  Three Doors – Forensic Architecture/Forensis, Initiative 19. Februar i Hanau, Initiative in Gedenken an Oury Jalloh . 

Waarom ik dit interessant vind?

Bovenstaande voorbeelden zijn natuurlijk slechts dat: voorbeelden van alternatieve journalistieke praktijken, waarin ontwerp een sterke rol speelt. Ze zullen de problemen in de journalistiek niet meteen oplossen. Toch is het denk ik geen toeval dat er op Society 5.0 meerdere malen werd verwezen naar deze nieuwe prakijken. Ik zie ze dan ook vooral als een illustratie van twee bredere ontwikkelingen.

“design is an agent of change which can help us make sense of what is happening and to turn it to our advantage”

Alice Rawsthorn op Society 5.0

De eerste komt vanuit de designwereld zelf, waarin een aantal ontwerpers hun maatschappelijke rol aan het herdefiniëren is. Op Society 5.0 omschreef keynote spreker Alice Rawsthorn dit provocerend als een shift van het oppervlakkige stylen van veel te dure producten die we niet nodig hebben naar een rol als agent of change. Designers zijn dan onderzoekers die – al dan niet samen met journalisten of andere professionals – belangrijke ontwikkelingen of maatschappelijk onrecht in kaart brengen, en dit op een prikkelende manier verbeelden zodat het kan leiden tot nieuwe inzichten, een maatschappelijke discussie of zelfs een nieuw handelingsperspectief.

“voorheen waren designers de knutselaars die een product maakten, en de reclamemensen de verhalenvertellers die die producten van betekenis voorzagen. Nu zijn de ontwerpers die de verhalen vertellen”

Roland van der Vorst op Society 5.0

Een tweede ontwikkeling betreft een andere manier van kijken naar de rol van journalistiek, die op Society 5.0 werd toegelicht door Hossein Derakhshan. In debatten over democratie en journalistiek zien we de media vaak als een kanaal voor de verspreiding van informatie. Wat in zo’n functionele analyse buiten beeld blijft, is de rituele kant van mediagebruik.

Rituelen zijn handelingen die we uitvoeren om onze collectieve identiteiten en de manier waarop we de wereld begrijpen en ervaren te bestendigen, verdiepen of vernieuwen. Lange tijd gold het lezen van een dagblad of het kijken naar het journaal als een dagelijks ritueel dat lezers en kijkers als burgers met elkaar verbond, en in haar berichtgeving een gedeelde werkelijkheid produceerde. Waarbij die gedeelde werkelijkheid ook weer het idee van de ideale burger weerspiegelde: iemand – vaak man – uit de middenklasse die het als plicht ziet om goed geïnformeerd te zijn over de wereld. Het nieuwsbericht was daarvoor een ideaal genre: korte zakelijke informatieve updates over actuele ontwikkelingen. 

Uiteenlopende ontwikkelingen hebben de afgelopen decennia dat burgerschapsideaal uitgehold. We zijn – althans volgens Derakshan – minder geïnteresseerd geraakt in de wereld van de politieke openbaarheid, en ons meer en meer en meer gaan richten op onze binnenwereld: onze familie, vrienden, en de lokale wereld om ons heen. Sociale media versterken die trend: daar wisselen we vooral ‘nieuws’ uit over onszelf en onze naasten. 

De krant lezen als dagelijks ritueel. Beeld afkomstig van blog Hossein Derakhshan

Nieuws – als de stroom updates met feitelijke informatie over de buitenwereld – is daarin minder relevant geworden, en verliest daarmee ook haar rituele functie. Vandaar dat Derakshan ook wel van een post-news tijdperk spreekt. En vandaar ook zijn pleidooi voor een verhalende journalistiek die niet het feit maar het drama vooropstelt. Zo kunnen ze ‘public conversations’ op een andere manier aanjagen dan via het brengen van zakelijke nieuwsberichten. 

Op Derakhshans analyse is misschien het een en ander aan te merken. Zeker in tijden van Corona en de oorlog in de Oekraïne lijkt het nieuwsbericht haar relevantie nog lang niet verloren te hebben. Maar dat doet niets af aan het argument om journalistieke producten niet alleen als informatie-overdracht, maar ook als collectief ritueel te zien. Wat zijn dan de journalistieke vormen die als ritueel passen in de hedendaagse wereld? En waarmee kan de naar binnen gekeerde wereld van de sociale mediagebruiker weer opengebroken worden?

Design kan bij het beantwoorden van die vraag een belangrijke rol spelen. En dan niet alleen in de vorm van het ontwerpen van de informatie-stromen of -overdracht, maar in het ontwerpen van uitingsvormen die als een ritueel ondergaan kunnen worden, dat past bij de ervaringswereld van deze tijd.

Ken je iemand voor wie dit ook interessant is? Stuur deze nieuwsbrief door! Als deze nieuwsbrief doorgestuurd, meld je dan hier aan!

Gezien, gelezen en gemaakt in ons netwerk:

Ontwerpen voor het leven 90 procent van de ontwerpers zijn onderdeel van het probleem, stelde Ruurd Priester tijdens Society 5.0 bij de lancering van zijn nieuwe boek Ontwerpen voor het leven. Ontwerpers werken al dan niet bewust binnen de kaders van het op economische groei en consumptie gerichte systeem. In zijn boek presenteert hij een alternatief: ontwerpen vanuit de blik van de donut-economie, waarbij hij streeft naar ‘een ontwerpveld dat verantwoordelijkheid neemt om te repareren wat wij als ontwerpers kapot hebben gemaakt.’ Gratis te downloaden op Priesters eigen website.

Julian Bleecker, Nick Foster, Fabien Girardin and Nicolas Nova van denktank en ontwerpbureau Near Future Laboratory  presenteerden afgelopen week hun Manual of Design Fiction:  “Over fifteen years in the making, this book explores the origins of design fiction, and details the practical approach to assessing the consequences of decision making by creating tangible artifacts from possible futures. Design fiction opens up new conversations and considerations whilst augmenting existing, well-trodden research and foresight practices.”

Agenda

24-28 oktober |  Drive Festival

Tijdens DRIVE 2022 staan de grote kansen voor de creatieve industrie centraal. Kansen om als sector sterker te worden, kansen om de maatschappij vooruit te helpen en kansen om andere sectoren te helpen innoveren. Van het ontwikkelen van immersieve ervaringen om bewustzijn te genereren tot nieuwe businessmodellen voor een circulaire wereld, en van het effect van goed ontwerp in de stad tot ruimte bieden aan experiment.

25 oktober | A Crash Course in Art & Media Technology

V2 organiseert dit najaar vier seminars die ingaan op de crossovers tussen kunst, technologie, wetenschap en samenleving. Dinsdag 25 oktober vindt de laatste sessie plaats waarin de invloed van mediakunst op het theater wordt belicht. Hoe hebben nieuwe technologieën en kunstvormen op het gebied van augmented reality, algoritmische kunst, wearables en projection mapping het theater en haar scenografische tradities beïnvloed? Theaterwetenschapper Maaike Bleeker en theatercollectief De Transmissie gaan in op die vraag.

30 oktober |  Brainwash Festival

Van technofilosofie, Trojan horses, en Iraanse artpop tot sexy zeedieren, Machiavelli en de nooit-goed-genoeg-generatie. Op Brainwash Festival 2022 komen meer dan 100 baanbrekende filosofen, wetenschappers, theatermakers en schrijvers samen om met jou over de grootste vragen van vandaag na te denken.

7 november|  Launch event Doughnut Design for Business tool

Op 7 november organiseert het Donut Economy Action Lab een online event rond de lancering van een nieuwe toolkit die bedrijven kunnen gebruiken om workshops te organiseren waarin ze hun strategie kunnen doordenken vanuit de logica van de donut-economie. Met onder meer HvA Lector Willem van Winden en Kate Raworth.

8 november |  Future Storage: Architectures To Host The Metaverse

Marina Otero en de Independent School for the City organiseren op 8 november een event rond het thema architecture for data storage and digital infrastructures. De opkomst van AI, cloud computing en de metaverse heeft de vraag naar data-opslag enorm doen toenemen. Maar hoe passen we dat op een duurzame manier in in onze samenleving? Met een keynote van Christopher Schlaeffer over de evolutie en politiek van data-opslagtechnologieën.

9 tot en met 20 november |  IDFA – DocLAB 

Het IDFA DocLab-programma staat sinds 2007 open voor alle soorten interactieve projecten, van webdocs, apps en virtual reality tot datakunst, multimedia-journalisme, installaties, live performances en fulldome. Het onderzoek naar de manier waarop het documentairevak verandert en is veranderd door de digitale revolutie staat hierbij centraal. Het programma biedt een breed aanbod aan evenementen voor iedereen die is geïnteresseerd in de artistieke potentie van nieuwe digitale technologieën, virtual reality en interactieve media.

18 november |  Seminar Publieke Platformen, werken aan opgaves vanuit platform principes

Marco Derksen en Martijn Arets organiseerden het afgelopen jaar voor de provincie Zuid-Holland de Platform-expeditie waarin zij met ambtenaren op zoek gingen naar de mogelijkheden van digitale platformen voor overheden. Hoe kunnen platforms worden ingezet als instrument om complexe en gefragmenteerde maatschappelijke vraagstukken aan te pakken? De expeditie wordt afgesloten met een seminar getiteld Publieke Platformen, werken aan opgaves vanuit platform principes.

Deel publicaties, events, workshops en andere output en activiteiten met het Recast netwerk. Mail of post ze op onze LinkedIn-pagina