Recast verkent toekomstbeelden en denkwijzen ( cast als een blik, een perspectief), rollen en werkwijzen ( cast als rolverdeling) en protoypes en modellen ( cast als mal) voor een ontwerpende aanpak van maatschappelijke opgaven. We kijken specifiek naar de implicaties van nieuwe technologie voor de samenleving.

Dat doen we tweewekelijks in deze nieuwsbrief en ieder najaar ook tijdens het Society 5.0 Festival (31 oktober & 1 november 2023). Deze weken blikken we vooruit op het festival.

DEZE WEEK DE NEGENTIENDE AFLEVERING

Meer dan kattenplaatjes:
Memes voor creativiteit, protest en hoop

Recast houdt je op de hoogte van interessante ontwikkelingen en discussies op het raakvlak van technologie, design en samenleving. Tips zijn van harte welkom op recast@hva.nl!

Al sinds de eerste bezetting van de A12 doet de groep Extinction Rebellion (XR) live verslag met memes. Ja, dat lees je goed, memes. De klimaatactivisten organiseerden in september zelfs een meme-workshop voor leden.

Er is veel te zeggen over XR. Is vreedzaam protest tegen overheidsinvesteringen in de fossiele industrie broodnodig of overdreven? Zijn de methodes te ontwrichtend of juist niet ontwrichtend genoeg? Is het een te 'witte' organisatie die zijn privilege onvoldoende adresseert in relatie tot politiegeweld en intersectionele (klimaat)rechtvaardigheid? Wat je ook van de beweging vindt, dat vrijwel alle Nederlandse media de acties van XR bespreken is evident. 

Een selectie van memes tijdens het eerste protest van XR (bron: @meme__rebellion op Instagram)

Memes voor maatschappelijke kritiek
Het is niet vreemd dat XR memes inzet en ook niet uniek. Veel politieke partijen en actiegroepen maken gebruik van het medium. Het beeld van memes als onschuldige kattenplaatjes op het internet is gedateerd . Er wordt dagelijks een immense hoeveelheid memes gemaakt, verspreid en geconsumeerd, dus het is logisch dat media-onderzoekers en ontwerpers dit fenomeen bekijken en inzetten voor maatschappelijke kritiek. 

Met memes kun je veel voor elkaar krijgen. Activist en meme-maker Anahina Negabat beschrijft bijvoorbeeld hoe we ze kunnen gebruiken als bottomup-tool om de logica van topdown-kennisproductie van gevestigde media en politieke instellingen af te wijzen.

Een selectie memes die ingaan op de rol van de politie en juridische tips voor demonstranten. (bron: @meme__rebellion op Instagram)

Links kan niet 'memen'?
Daarnaast werken memes dialectisch. Dat wil zeggen dat ze onderdeel zijn van een proces waar tegenstellingen botsen om uiteindelijk een waarheid te creëren. Geert Lovink en Marc Tuters schrijven bijvoorbeeld dat memes culturele onderhandelingen zijn die plaatsvinden in de stroom van alledaags taalgebruik. Het ‘zo had ik er nog niet over nagedacht-effect’, zoals ik het graag noem, dat leidt tot nieuwe inzichten.

Memes dragen bij aan emancipatie, iedereen met een internetverbinding kan ze tenslotte maken en verspreiden. Bovendien is een plaatje of filmpje een stuk laagdrempeliger dan een wetenschappelijk artikel en dat maakt memes geschikt om ideologieën te verspreiden onder een breed publiek.

Dat extreem rechtse groepen gebruik maken van deze logica is een feit en hier is al veel onderzoek naar gedaan. Maar ook progressieve organisaties gebruiken memes om de gevestigde orde uit te dagen in het belang van de toekomst van de aarde en de mensheid. Het wordt vaak gezegd dat links 'niet kan memen’, maar het tegendeel is waar.

Een selectie memes over de inmiddels beruchte waterkanonnen uit Duitsland die worden gebruikt om demonstranten te intimideren. (bron: @meme__rebellion op Instagram)

De kracht van memes is dat je er nieuwe denkbeelden mee kunt verspreiden die bijdragen aan een betere samenleving. Zoals futurist Peter Schwartz zou zeggen: memes kunnen de onuitgesproken aannames van de mensheid over de toekomst naar de oppervlakte brengen. Memes helpen onze ‘mentale modellen’ over de wereld uit te dagen en bieden mogelijkheden tot meer creativiteit en vindingrijkheid. Ze stellen ons in staat te anticiperen op moeilijke tijden en laten nieuwe kansen zien.

De beste speculatieve ontwerpen suggereren mogelijke interacties tussen mensen. Dat schrijven Anthony Dunne en Fiona Raby in Speculative Everything . Volgens hen hebben wereldverbeteraars tot nu toe te veel op de overtuigingskracht van rede vertrouwd en te weinig op fantasie. Memes zijn een bron van inspiratie, een startpunt voor een gesprek over verandering. Onze realiteit (denk aan de klimaatcrisis) is misschien somber, maar onze toekomst hoeft dat niet te zijn. 

Goed, mooi en nog niet te begrijpen 
Marktfilosoof, bedrijfsethicus en politieke mememaker Savriël Dillingh schrijft dat ware hoop naar voren gericht is. "Dat wil zeggen: het gaat over iets dat ongetwijfeld goed en mooi is, maar we nog niet kunnen begrijpen. We weten dat het er is, maar we hebben simpelweg nog niet de taal om het uit te drukken."

Gelukkig hebben we memes. Daarmee kunnen we 'hoop' massaproduceren, zegt Dhilling. En hoop is alleen relevant als het is verbonden aan iets concreets zoals een protestbeweging. XR is een goed voorbeeld. En laten we nou toevallig Dillingh (ook bekend op Instagram als @gratis_saaf_voor_iedereen ), hebben uitgenodigd voor Society 5.0 Festival om te vertellen over memes, participatie en hoop.

"Hoop gaat over iets dat ongetwijfeld goed en mooi is, maar we nog niet kunnen begrijpen."

Savriël Dillingh

Sinds we Recast vorig jaar hebben gelanceerd op het Society 5.0 Festival zijn we flink gegroeid naar bijna 450 abonees en 465 LinkedIn-volgers, vooral dankzij de enthousiaste reacties van onze lezers.  Ken je iemand voor wie recast ook interessant is? Stuur deze mail dan door. En heb je deze mail van iemand ontvangen? Aanmelden kan hier.

AGENDA
 

31 OKTOBER - 1 NOVEMBER

SOCIETY 5.0 FESTIVAL - INCLUSIVE PARTICIPATION

Marktfilosoof, bedrijfsethicus en politieke mememaker Savriël Dillingh  is een van de sprekers die Joke Hermes en ik hebben uitgenodigd voor Society 5.0 Festival. Samen met Joke ben ik verantwoordelijk voor het programma over inclusieve participatie.

Inclusie en inclusiviteit zijn hard toe aan nieuwe definities. Inclusie zou namelijk niet moeten gaan over ‘niemand buitensluiten’, maar over het loslaten van het idee dat wij anderen mogen definiëren, categoriseren en beoordelen. Tijdens Society 5.0 willen we onderzoeken hoe de maatschappij eruit kan zien als we onze creativiteit en technologische innovaties gebruiken om te komen tot meer zorg, gemeenschap en solidariteit. Hieronder een sneakpreview van het programma.

MOUNIR SAMUEL: LEZING MET AANSLUITENDE WORKSHOP

Samuel is een multidisciplinaire kunstenaar, gerenommeerd journalist, auteur, documentairemaker, museumconservator en cultureel ondernemer die werkt op het snijvlak van klimaat, politiek, media, cultuur, kunst, taal, gender, religie en geografie. Hij is berucht om zijn werk op het gebied van sociale verandering en wordt beschouwd als een van de meest provocerende thought leaders van Nederland.

Tijdens zijn lezing Je Mag Ook Niets Meer Zeggen zal Samuel onze vooroordelen over de rol en het belang van taal resetten. Op basis van zijn vermaarde boek Je mag ook niets meer zeggen: een nieuwe taal voor een nieuwe tijd presenteert hij op Society 5.0 een blauwdruk voor veilige, inclusieve en toegankelijke taal.

GESPREK TUSSEN GEERT LOVINK EN JOKE HERMES

Geert Lovink is een Nederlandse mediatheoreticus, internetcriticus en auteur. In 2004 richtte hij het Instituut voor Netwerkcultuur op aan de Hogeschool van Amsterdam en in 2021 werd hij benoemd tot hoogleraar Kunst- en Netwerkcultuur aan de afdeling Kunstgeschiedenis van de Universiteit van Amsterdam. Joke Hermes is professor media, cultuur en burgerschap bij Hogeschool InHolland, feminist en auteur. Tijdens Society 5.0 Festival gaan Lovink en Hermesin gesprek over hun laatste boeken Stuck on the Platform en Cultural Citizenship and Popular Culture .

LIYAH PARK: LEZING IN SPOKEN WORD

Liyah Park is een veelzijdige creatieve kracht en werkt onder andere als spokenword-artiest, mediamaker en podcastpresentator (van haar podcast Vrouwentoilet bijvoorbeeld). Ze is specialist op het gebied van feministische en intersectionele theorieën en activist voor de toegankelijkheid van informatie. Tijdens Society 5.0 neemt Park je mee in een spokenword-lezing over intersectionaliteit en kritische mediageletterdheid.

Deel jouw publicaties, events en andere activiteiten met het Recast-netwerk!

GEZIEN, GELEZEN EN GEMAAKT IN ONS NETWERK

Autographic Design: data is niet abstract
In zijn nieuwe boek laat auteur Dietmar Offenhuber zien hoe we data-analyse en -visualisatie kunnen gebruiken om bewijs te presenteren voor bijvoorbeeld vervuiling, klimaatverandering en desinformatie. Daarbij staat het idee centraal dat data niet abstract is, maar een basis heeft in de fysieke wereld.

Principes voor meer gemeenschap in de stad
Het Co-City onderzoeksproject van GovLab onderzoekt steden als gemeenschappelijke ruimtes. Wat hebben we nodig om eerlijk te delen, samen te leven en besluiten te nemen in de stad?  Bekijk hier de vijf principes.

Podcast: digitale ruimtes en publieke waarden
Geert-Jan Bogaerts is hoofd Innovatie en Digitale Media bij de VPRO en oprichter van PublicSpaces. In de podcast van Pakhuis de Zwijger bespreekt hij hoe de maatschappij afhankelijk is geworden van digitale functies die door commerciële partijen worden geleverd. Alternatieven bestaan, maar zijn veelal onbekend. Dat wil hij veranderen.