Recast is een nieuwsbrief en netwerk over design, techniek en samenleving. Samen met onze lezers verkennen we de maatschappelijke implicaties van nieuwe technologieën vanuit een ontwerpend perspectief.

DEZE WEEK DE VIJFENTWINTIGSTE AFLEVERING

Taking back the internet:
Ook als publieke ruimte.

Hoe kunnen we de ontwikkeling van het internet vormgeven vanuit publieke waarden? Dat was de belangrijkste vraag op de PublicSpaces Conferentie die ik onlangs bezocht, een event dat de afgelopen jaren is uitgegroeid tot een van de belangrijkste ontmoetingsplekken voor media-professionals, beleidsmakers en onderzoekers rond dit thema.

Dit jaar had de conferentie de titel ‘Taking back the internet’. We hebben onszelf afhankelijk gemaakt van de producten en diensten van buitenlandse techbedrijven. Die zijn handig, maar de bedrijven hebben vaak weinig oog voor maatschappelijke belangen zoals privacy. Ze ondermijnen soms zelfs de democratie. Wat te doen?

Staatssecretaris voor Koninkrijksrelaties en Digitalisering Alexandra van Huffelen bood in haar openingstoespraak inspiratie uit de twaalfde eeuw. Toen ontstond in Nederland namelijk de meent, ook bekend als de commons. Het waren weidegronden, bossen en andere hulpbronnen die in gemeenschappelijk beheer en eigendom waren van de omwonenden. Zo hadden zij gezamenlijk de verantwoordelijkheid dat er geen overbegrazing of overdadige houtkap plaatsvond. Op die manier zouden we ook over onze digitale infrastructuur moeten nadenken, zei de staatssecretaris.

Digitale gemeenschapsgoederen
Anders gezegd hebben we behoefte aan digitale gemeenschapsgoederen. Dat zijn 'publiek-civiele online ecosystemen: democratische digitale omgevingen waar burgers nauw samenwerken met sterke publieke instellingen en waar gemeenschappen de technologieën die ze gebruiken mede beheren' ( bron) . Zo zou de overheid bijvoorbeeld vaker open source kunnen gebruiken, stelde de staatssecretaris voor.

Opening door de Nederlandse Staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering Alexandra van Huffelen (bron: PublicSpaces).

Soevereiniteit over digitale infrastructuur was een terugkerend thema tijdens de conferentie. Zo was er een panel over digitale autonomie met Tweede Kamerlid Queeny Rajkowski (VVD) en europarlementariër Kim van Sparrentak (GroenLinks) en een gesprek over politieke grip op digitalisering met Sander van der Waal (Waag Futurelab) en Tweede Kamerleden Jesse Six Dijkstra (Nieuw Sociaal Contract) en Barbara Kathmann (Groenlinks).

Digitale infrastructuur in eigen hand
We moeten inzetten op strategische autonomie, beargumenteerden de politici. Er zijn namelijk ook geopolitieke motivaties voor de overheid om grip te krijgen op het digitale technologielandschap. De oorlog in Oekraïne was bijvoorbeeld een wake-upcall. Opeens ontdekten we dat onze energievoorziening afhankelijk was van Gazprom en Rusland. Voor onze digitale infrastructuur moeten we niet dezelfde fout maken. De 'cloud' is een misleidende metafoor: het internet hangt niet ergens in de lucht, maar bestaat uit fysieke kabels en datacentra, met chips en batterijen gemaakt met zeldzame metalen. Daarop draait software die wordt geprogrammeerd door buitenlandse bedrijven, waarvan we niet weten of ze onze bondgenoten zullen blijven. We moeten in Europa de ontwikkeling van de digitale wereld dus meer in eigen hand nemen.

Dat betekent: het voeren van een industrie-politiek – lang een vies woord in een neoliberale geglobaliseerde wereldorde – gericht op een eigen sterke digitale infrastructuur. "Maar pas op: we moeten geen Europese tegenhanger creëren van big tech", waarschuwde Van der Waal. "Een Europees antwoord moet gebaseerd zijn op publieke waarden."

De Italiaanse economie- en innovatiespecialist Francesca Bria had een goede toevoeging tijdens haar keynote: "We moeten big tech ook niet vervangen door 'big state'."

Keynote door Franesca Bria over open, soevereine en democratische digitalisering (bron: PublicSpaces Conferentie)

Digitale technologieën zijn inmiddels de ruggengraat van onze samenleving. Van betaalsystemen tot inchecken in het openbaar vervoer, van contact met de overheid tot controle van ons biometrische paspoort. Deze digitale machinerie beheert onze identiteiten, financiële transacties en zelfs onze nieuwsvoorziening en het democratisch debat. Tijdens de PublicSpaces Conferentie was iedereen het eens: het is geen goed idee om de bouw en het beheer van deze digitale infrastructuur over te laten aan monopolistische marktpartijen. Maar hoe moet het dan wel?

Voor de aanleg van een digitale infrastructuur kwamen drie voorwaarden terug:

• Soevereiniteit: het belang om zeggenschap te houden over de software en data die we gebruiken. Daarbij verschilt het per toepassing wie 'wij' zijn. Soms ging het over de overheid en het nationale belang, op andere momenten over specifieke groepen als burgercollectieven of patiëntenverenigingen. Ook individuele burgers moeten zelf kunnen beslissen welke data ze delen.
• Transparantie, verantwoordelijkheid en betwistbaarheid: burgers, toezichthouders en andere instituten moeten in staat zijn de digitale infrastructuur te controleren. Het moet mogelijk zijn voor buitenstaanders om te onderzoeken of het systeem bevooroordeeld is of dat er andere rechten worden geschonden. Ook moeten zij verhaal kunnen halen als dat nodig is.
• Values-by-design: bij het ontwerp van digitale infrastructuur moeten publieke waarden als privacy, inclusiviteit en toegankelijkheid belangrijke uitgangspunten zijn.

Door de focus op soevereiniteit verdween een ander belangrijk thema wat naar de achtergrond: de rol van digitale media als publieke infrastructuur. We gebruiken het internet niet alleen voor allerlei praktische zaken waarvoor we een op publieke waarden gebaseerde digitale infrastructuur nodig hebben. Het is ook de plek waar het publieke debat en de organisatie van allerlei maatschappelijke activiteiten plaatsvindt, zoals kenniscommunities bij bibliotheken, ontmoetingen van patiëntenverenigingen en burgercollectieven. Daarom moeten we het niet alleen hebben over wie de techniek ontwikkelt, maar ook over de rol die het medium inneemt in onze samenleving.

Bij de introductie van de televisie ging het debat ook niet zozeer over de vraag of Philips de televisies zou maken, en of ze wel brandveilig waren. Het debat ging vooral over de vraag welke rol het medium in zou nemen in de democratische samenleving. Welke regels, instituties en stimulerende maatregelen zijn er nodig om het medium uit te laten groeien tot een publieke ruimte? Wat moeten we doen om ondermijning van de democratie te voorkomen? 

Precies die vragen moeten we ook stellen in het debat over digitale infrastructuur. Hoe zorgen we dat er in het digitale medialandschap plekken ontstaan waar burgers veilig met elkaar in gesprek kunnen gaan? Hoe zorgen we voor een vertrouwde informatievoorziening? Laten we in de discussie over digitale infrastructuur en soevereiniteit ook het belang van het internet als publieke infrastructuur in het oog houden.

Recast verkent toekomstbeelden en denkwijzen (cast als een blik, een perspectief), rollen en werkwijzen (cast als rolverdeling) en prototypes en modellen (cast als mal) voor een ontwerpende aanpak van maatschappelijke opgaven. We kijken specifiek naar de gevolgen van nieuwe technologie.

Dat doen we tweewekelijks in deze nieuwsbrief en ieder najaar ook tijdens het Society 5.0 Festival. Recast is een publicatie van de Digital Society School, onderdeel van de Hogeschool van Amsterdam en het Centre of Expertise Creative Innovation.

Ken je iemand voor wie dit interessant is? Stuur deze mail door!

Heb je deze mail doorgestuurd gekregen? Schrijf je hier in.

GEZIEN, GELEZEN EN GEMAAKT IN ONS NETWERK

Vergeten we ons lichaam in designprojecten?
In de podcast Lichamelijkheid in Design bespreken het lectoraat Societal Impact Design (inHolland), bewegingsspecialist Reyna Perdomo en onderzoeker-choreograaf Carolien Hermans hoe lichamelijkheid een plek kan krijgen in het ontwerpproces. Hoe vertaal je een kunstzinnige verkenning van beweging in het meer toegepaste samenwerkingsprocessen? Luister de podcast.

GroenLinks-PvdA en NSC presenteren initiatiefnota Nederlandse cloud
Steeds vaker zetten overheidsorganisaties hun ICT-systemen over naar de cloud. Dat heeft vele voordelen, maar ook gevaren. Tweede Kamerleden Jesse Six Dijkstra (NSC) en Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA) maken zich zorgen over de macht van big tech.  Ze presenteren een plan om 'de overheid van het Microsoft-infuus' af te krijgen.

Cameratoezicht van de toekomst: 10 jaar later
Sander Flight is specialist op het gebied van cameratoezicht en sinds 1996 actief als onderzoeker en adviseur voor de (semi-)overheid. Tien jaar geleden schetste hij in het NRC trends in camerabewaking en het toezicht van de toekomst. Zijn die voorspellingen uitgekomen? Lees zijn evaluatie.

Ontwerpskills voor maatschappelijke uitdagingen in de publieke sector
Onderzoekers Thomas van Arkel en Nynke Tromp (TU Delft) identificeren de vier belangrijkste competenties voor ontwerpers die maatschappelijke uitdagingen willen oplossen. In hun nieuwe paper lees je welke dat zijn en hoe designers deze vaardigheden kunnen versterken.

The Future Designschool
Design speelt een cruciale rol in innovatie. Iedereen zou daarom moeten lerne ontwerpen, vindt het Design Education Advisory Committee (DEAC) in Singepore. Daarom roept het comité op tot een 'Future Design School', waar design thinking deel uitmaakt van het dagelijkse leren vanaf de basisschool. Lees meer.

AGENDA

9 & 10 OKTOBER

SOCIETY 5.0 FESTIVAL

SAVE THE DATE! Op 9 en 10 oktober 2024 vindt in Amsterdam de derde editie plaats van het Society 5.0 Festival, georganiseerd door het Centre of Expertise Creative Innovation.

4 JULI

DESIGN & COMMONING

Hoe kan ontwerp bijdragen aan gemeenschapsvorming? Daarover ging het tweejarige onderzoeksproject Charging the Commons Research Project. Tijdens dit evenement presenteren de onderzoekers hun inzichten. In Amsterdam.

2 & 3 OKTOBER

MUSEUM X MACHINE X ME

Tate Modern en de University of the Arts organiseren een tweedaagse conferentie over de impact van digitalisering op kunst en musea. Welke risico's heeft kunstmatige intelligentie op kunstcollecties? En welke kansen biedt het om het publiek te betrekken bij kunst en cultuur?  In Londen.

11 OKTOBER

EUR SUSTAINABILITY SUMMIT 2024

Universiteiten hebben de mogelijkheid om voorop te lopen op het gebied van duurzaamheid. In heel Nederland beginnen universiteiten en hogescholen duurzaamheid te integreren in hun bedrijfsvoering, onderzoek en onderwijs. Hoe kunnen ze elkaars inspanningen versterken? Daarover organiseert de Erasmus Universiteit een speciale summit. In Rotterdam.

Deel jouw publicaties, events en andere activiteiten met het Recast-netwerk!