'Relaties, niet transacties' – dat is een van de belangrijkste thema’s voor het Society 5.0 Festival dat we met Centre of Expertise Creative Innovation op 9 en 10 oktober organiseren in Amsterdam. Onder die vlag willen we verkennen hoe ontwerp ingezet kan worden om ons meer te verbinden met de wereld om ons heen.
|
Want het internet is de afgelopen jaren steeds verder uitgegroeid tot een marktplaats waar veel activiteiten zijn ontworpen als efficiënte transacties: van Uberritjes tot dates. Daarbij worden we vooral aangesproken als individuele consumenten. We worden op onze wenken bediend en zijn altijd het middelpunt van onze eigen wereld die zich ontvouwt naar onze persoonlijke voorkeuren - de blauwe stip op Google Maps. Dat is vaak handig, maar raken we daarmee niets kwijt? Als technologie ons steeds meer ziet als autonome individuen, verliezen we dan ons gevoel van verbondenheid met de wereld om ons heen?
Wat uit beeld verdwijnt, zijn de talloze manieren waarop we helemaal geen onafhankelijke individuen zijn. We maken allemaal deel uit van netwerken, ecosystemen en collectieven: vrienden, familie, de buurt, leraren, groenverzorgers, mensen die werken in de gezondheidszorg. We zijn ervan afhankelijk en zij hebben soms ook onze zorg nodig. En dat geldt niet alleen voor de andere mensen om ons heen. We zijn ook een onlosmakelijk onderdeel van het natuurlijke ecosysteem van de planeet.
|
|
|
We zijn allemaal onderdeel van ecosystemen (bron: Radicle Civics)
|
In de ontwerpwereld zien we talloze initiatieven om
relationaliteit
terug te brengen:
-
De Digital Civics-groep in Newcastle is een groot opleidingsprogramma waarin 55 PhD-studenten worden getraind om na te denken over de vraag hoe digitale technologieën bij kunnen dragen aan het versterken van gemeenschappen. Hier kwam ik voor het eerst de opdracht tegen om na te denken over relaties in plaats van transacties. Een van hun mantras is: 'ontwerpen voor burgers onderdeel uitmaken van de samenleving, niet voor individuele consumenten'.
-
Speculatiever is het werk van Dark Matter Labs en hun Radicle Civics-verkenning naar ‘relational interfaces’. Dat zijn digitale tools die complexe relaties in een ecosysteem zichtbaar maken en onderlinge samenwerking stimuleren.
-
Er is veel aandacht in de ontwerpwereld voor 'more-than-human-design'. Het uitgangspunt in die ontwerpaanpak is niet de mens (human-centred-design), maar het welzijn van de planeet. Een mooi voorbeeld is het nieuwe boek
Designing More-than-Human Smart Cities. Beyond Sustainability, Towards Cohabitation
. Dat gaat over hoe we in de smart city de relatie met andere levensvormen een plek kunnen geven.
Bovenstaand rijtje wekt misschien de indruk dat denken in relaties in plaats van transacties een grote, systemische en abstracte aanpak vereist.
Autodelen in de buurt
Maar het hoeft niet altijd zo ingewikkeld te zijn, blijkt tijdens ons recent afgesloten project
Charging the Commons
. Specifiek onderzochten we hoe een autodeel-app ook de relaties tussen bewoners in een buurt kan versterken. Die vraag kwam voort uit gesprekken van onze onderzoekers Suzanna Tomor en Micky van Zeijl met leden van autodeel-gemeenschappen in Amsterdam en omstreken. Die bestaan uit buurtgenoten die met elkaar auto’s willen delen. Daarvoor hebben ze verschillende motieven, zoals kosten besparen of een leefbaardere buurt. Als bewoners auto’s delen zijn er minder parkeerplaatsen nodig en is er meer ruimte voor groen of speelplaatsen.
|
Er speelt nog iets mee. De buurtgenoten gaven aan dat ze autodelen ook als een manier zien om onderlinge relaties te versterken. Als zij als individuele consumenten die een auto willen huren, kunnen ze ook een abonnement nemen bij een dienst als Greenwheels. Ze zochten juist een platform waar ze als gemeenschap zelf de regels voor het delen kunnen bepalen en zich als 'buurtbewoner' konden aansluiten.
In de praktijk is al veel mogelijk. Zo kunnen ze al dan niet met hulp van landelijke partijen als leasemaatschappijen een eigen deelautocommunity organiseren. Er bestaan allerlei apps om auto’s te reserveren en de kilometeradministratie bij te houden. En via WhatsApp en fysieke buurtbijeenkomsten worden de relaties zo nu en dan aangehaald.
Eenzijdig functioneel ontwerp
Toch, gaven de geïnterviewden aan, wrong het nog ergens. En dat had te maken met het eenzijdig functionele ontwerp van de bestaande digitale platforms. Over de praktische kant ervan zijn de meesten tevreden. Een auto reserveren werkt prima. Maar er ontbreekt nog iets: er zijn geen functies beschikbaar die bijdragen aan het versterken van de relaties binnen de gemeenschap, of de binding met de buurt. Zelfs een appje sturen aan andere gebruikers was meestal niet mogelijk.
|
|
|
Hoe kan dat beter? Wij legden de vraag voor aan de studenten van onze CMD-opleiding en die kwamen al snel met
veel ideeën
. Die kunnen we samenvatten in drie strategieën:
-
Community – draait om het zichtbaar maken van de gemeenschap, bijvoorbeeld door het gebruik van individuele profielen, groepsportretten of het benoemen of visualiseren van gezamenlijke doelen.
-
Communication – zijn functionaliteiten waarmee gebruikers met elkaar kunnen communiceren, elkaar op de hoogte kunnen houden of informeren.
-
Cooperation - bestaat uit mogelijkheden om samen te werken of elkaar te helpen of ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan chauffeursdiensten voor buurtgenoten die naar het ziekenhuis moeten of collectieve spaaracties.
Toegegeven: het is allemaal geen rocket science. Veel van deze functies zijn gemakkelijk te implementeren. De belangrijkste uitkomst van dit project zijn dan misschien ook niet de specifieke ideeën om apps voor autodelen relationeler te maken, maar het inzicht dat daar in de ontwikkeling van bestaande apps amper bij wordt stilgestaan.
|
|
