RECAST #07

Recast is een nieuwsbrief en netwerk over design, techniek en samenleving. Samen met onze lezers verkennen we de maatschappelijke implicaties van nieuwe technologieën vanuit een ontwerpend perspectief.

Deze week de zevende aflevering:

Kunnen digitale platformen
de impact van urban commons vergroten?

 Martijn de Waal, Lector Civic Interaction Design, Hogeschool van Amsterdam

Jaarlijks gooien we in Nederland per persoon zo’n 34 kilo voedsel in de vuilnisbak. Wereldwijd wordt naar schatting maar liefst een derde van de voedselproductie verspild. Mooi dus dat verschillende initiatieven hier iets aan willen doen:

• In Amsterdam kun je bijvoorbeeld via de app Toogoodtogo bij supermarkten, restaurants of bakkers overgebleven eten redden.

• Initiatieven als Buurtbuik en Taste Before You Waste organiseren buurtkeukens, waarin vrijwilligers koken met overgeschoten eten dat ze ophalen bij winkels en kantines. Rond etenstijd kunnen buurtbewoners dan aanschuiven voor een driegangenmenu van restjes.

• In vele steden wereldwijd zijn inmiddels van zulke ‘ food sharing cooperatives’ actief, veelal vrijwilligersorganisaties die zich inzetten om voedselverspilling tegen te gaan.

Taste Before You Waste kookt met overgebleven voedsel en nodigt buurtgenoten uit voor een gezamenlijk diner. Zo werkt deze sociale beweging aan een eerlijker, duurzamer voedselsysteem.

Het zijn mooie initiatieven, maar de vraag is ook: hoe kun je de impact hiervan vergroten? Kunnen automatisering, platformisering en kunstmatige intelligentie een rol spelen door vrijwilligerswerk uit handen te nemen en vraag en aanbod efficiënter samen te brengen? En kunnen we zulke (vaak vrijwillige) initiatieven opschalen of ‘uitschalen’? ('Scaling out’ betekent dat een organisatie niet groter wordt, maar een kleinschalige organisatie-structuur wordt gekloond naar een andere plek.)

Workshop: kruip in de huid van het algoritme

Een tijdje geleden kregen we op de HvA bezoek van Viktor Bedö van het Critical Media Lab uit Basel. Hij verkent met zijn onderzoek Scaling Material Urban Commons hoe food co-ops gebruik kunnen maken van digitale platformen om hun impact te vergroten. Hij organiseerde een workshop waarin we twee dagen lang zelf de rol van algoritme van een denkbeeldige voedselcoöperatie speelden.

Onze worsteling om allerlei prioriteiten en afspraken vast te leggen in geautomatiseerde opdrachten, leidde tot interessante discussies. Willen vrijwilligers wel instructies ontvangen van een digitaal platform? Mag een algoritme beslissen wie het meeste recht heeft op een overschot aan bananen? Kun je de te verwachten maatschappelijke opbrengst van een verdeelproces kwantificeren en die absolute aantallen gebruiken om beslissing te nemen? Of hebben we juist behoefte aan meer ‘fuzzy’ manieren van waarderen en prioriteren?

Conclusie: food cooperatives opschalen is ingewikkelder dan gedacht. Als je een organisatie opschaalt, verandert meestal ook het karakter van die organisatie. Zeker als dat gebeurt via platformisering. Zaken die de deelnemers onderling regelden, moeten zij nu ineens vastleggen in protocollen en algoritmes. Dat verandert relaties tussen deelnemers onderling en tussen deelnemers en het systeem dat hen leidt.

Waarom ik dit interessant vind?

De vraagstukken waar we als ‘levende algoritmes’ in de workshop op stuitten gelden niet alleen voor organisaties die voedselverspilling tegengaan. Ze gelden voor een veel breder arsenaal aan urban commons. Urban commons, zo schrijven Mary Dellenbaugh-Losse, Nils-Eyk Zimmermann en Nicole de Vries in hun (interessante!) Urban Commons Cookbook , zijn ‘resources in the city which are managed by the users in a non-profit oriented and prosocial way’. Denk aan wooncoöperaties  wo oncoöperaties , waarbij burgers met behulp van architecten hun eigen betaalbare collectieve woonprojecten ontwikkelen. Of energy communities , collectieven van burgers die hun eigen, vaak duurzame energievoorziening opzetten.

Lokaal, duurzaam en sociaal

Wat al dit soort maatschappelijke initiatieven gemeen hebben, is dat ze op lokale schaal experimenteren met duurzame, sociale en inclusieve manieren van organiseren. Vaak gaat het om resources zoals energie, woonruimte of voedsel. Ook hebben de deelnemers relatief veel bevoegdheid om het systeem naar hun eigen waarden in te richten. 

Platformisering en urban commons
Ik herken de thematiek van de urban commons ook uit ons eigen onderzoek. Ons project Circulate ging bijvoorbeeld over hoe energy communities zich kunnen organiseren via digitale platformen. Elke urban commons-organisatie wil tenslotte een administratie bijhouden van wie wat bijdraagt en gebruikt, en een manier willen vinden om bijdragen te belonen en misbruik te straffen. Precies op dat gebied wordt veel ververwacht van digitale platformen en zogenaamde DAO’s (distributed autonomous organizations). Die zouden urban commons kunnen automatiseren, coördineren en vraag en aanbod via algoritmes en 'smart contracts’ op elkaar afstemmen. Ook kunnen ze door de gemeenschap als wenselijk geacht gedrag stimuleren via beloningssystemen.

De Schoonschip Geyser is een datagedreven fontein die piekmomenten visualiseert: momenten waarop veel vraag is naar energie. Het algoritme helpt de Amsterdamse gemeenschap Schoonschip zo beslissingen te maken over wanneer zij apparaten aanzetten.

In de praktijk is zo’n platform ontwerpen ingewikkeld. Uit ons eigen onderzoek bleek dat het ontwerp van zo’n digitaal platform leidt tot essentiële vragen. Zo kan iets dat vanuit economisch oogpunt efficiënt is, het voortbestaan van sociale relaties ondermijnen. Wij kwamen tot zes designdilemma’s voor ontwerpers:

Privacy versus transparantie: welke data is onder welke voorwaarden zichtbaar voor wie?

• Economische versus sociale waarden: welke waarden worden er toegerekend aan wat voor activiteiten (wat wordt er wel en wat niet beloond?)

• Gekwantificeerde versus gekwalificeerde waarden: welke activiteiten moeten we vastleggen in officiële protocollen en welke zeker niet? Wat kunnen we het beste aan informele onderhandeling tussen deelnemers overlaten?
• Individueel versus collectief belang: hoe worden individuele belangen en de doelen van de organisatie als geheel afgewogen?
• Aanmoedigen versus manipulatie: hoe kunnen deelnemers worden verleid tot collectief wenselijk gedrag? Op welk punt slaat dit door naar onvrijheid en manipulatie?
• Menselijk versus algoritmisch management: welke beslissingen kan het algoritme nemen en welke niet? Hoe kunnen we algoritmische regels en beslissingen periodiek evalueren en herzien?

Ook in onze workshop rondom food co-ops liepen we voortdurend tegen dit soort discussies aan. Kan een platform beslissen wie een overschot aan bananen het hardste nodig heeft? En hoe leg je zoiets vast in een algoritme? Moet je dat wel willen? 

Platformisering wordt vaak bekeken vanuit efficiëntie en automatisering. De impliciete hoop is dat we dankzij de opkomst van big data nu betere manieren hebben om een sociaal optimum te berekenen. Zo’n benadering kan misschien zelfs het prijs- en marktmechanisme van de klassieke economische theorie vervangen, en leiden tot alternatieve vormen van maatschappelijke organisatie. 

Maar al onze pogingen in de workshop over food co-ops om zo’n sociaal optimum te vangen in een algoritme, liepen vooralsnog vast. We stuitten telkens op discussies over de onderliggende waarden waarop zo’n ‘optimum’ gebaseerd zou moeten zijn, en de vraag hoe je verschillende conflicterende waarden tegen elkaar afweegt. Zo’n perspectief op basis van waarden lijkt ook essentieel in verdere discussies over platformisering van onze samenleving. Dat geldt niet alleen voor food cooperatives, maar voor alle sociale en economische processen die op de een of andere manier worden ‘geoptimaliseerd’ door digitale platformen.

Help ons Recast verbeteren!

Dit is de laatste Recast-nieuwsbrief van het eerste seizoen. In februari kun je ons weer terug verwachten. In de tussentijd zijn we benieuwd wat jullie van de nieuwsbrief vinden.

Onze doelen

We zijn deze nieuwsbrief begonnen omdat we een bredere discussie willen aanjagen over de maatschappelijke impact van nieuwe technologieën vanuit een ontwerpend perspectief. Hoe kunnen makers, ontwerpers, beleidsmakers, docenten en onderzoekers bijdragen aan een sociaal en ecologisch duurzame toekomst? Welke methoden, denkmodellen, nieuwe rollen, kritische discussies en praktische voorbeelden kunnen een rol spelen?

We hopen jullie met de nieuwsbrief, onze LinkedIn-pagina en events als de Society 5.0-conferentie te inspireren en uit te nodigen eigen ideeën te delen. Graag horen we of dat al lukt en hoe het beter kan.

Deel je tips!

Zijn er thema’s waarin we volgende seizoen zeker aandacht aan moeten besteden? Events die we niet mogen missen? Partijen (publicaties, festivals, etc) waarmee we zouden moeten samenwerken? We horen het graag van je via recast@hva.nl !

In de eerste zeven afleveringen zijn we van nul naar ruim 350 abonnees gegroeid op de nieuwsbrief en meer dan 150 volgers op LinkedIn. Dat is een mooi begin. Ken je mensen die ook in Recast geïnteresseerd kunnen zijn, forward dan deze nieuwsbrief gerust of deel hem via LinkedIn.

Gezien, gelezen en gemaakt in ons netwerk

ChatGPT - wie is verantwoordelijk?
Afgelopen week was er veel discussie over ChatGPT – een prototype van een chatbot met kunstmatige intelligentie. De podcast Hard Fork van The New York Times biedt een introductie in de technologie en het debat over de regulering van de teksten en betekenissen die hij produceert. Dat lijkt een belangrijke discussie, aangezien ChatGPT met overmatige stelligheid onwaarheden verkondigt. Wie moet daar dan verantwoordelijk voor zijn?

Esthetisch experimenteren
In The Atlantic biedt Ian Bogost een alternatieve kijk op algoritmes zoals ChatGPT. Generatieve taalalgoritmes moeten we niet zien als een epistemologisch instrument dat ons kennis kan verschaffen of een inhoudelijk essay voor ons kan schrijven, maar als een esthetisch instrument. We kunnen het gebruiken om te spelen met literaire genres, poëtische structuren en argumentatie. Ook op de LinkedIn-pagina van Siri Beerends van Set-Up  vind je een interessante discussie over hoe als samenleving om te gaan met zulke technologieën.

More Perspectives on Designing Cities for All
Pakhuis de Zwijger sloot begin december de tweede editie van het programma Designing Cities for All af. Dat resulteerde onder andere in de publicatie van een nieuwe essaybundel over de rol van designers in het inclusief maken van de stad.

Para-real
The New Design Congress publiceerde afgelopen week kritisch essay over metaverse van Cade Diem. Dat gaat over de para-real , de momenten waarop offline en online leven even met elkaar lijken samen te vallen.

"An uncanny or unreal sense of almost touching something in a VR scene, an impossible fatigue during a Zoom call that leaves you floating like a balloon full of lead, or an eerie unease at the accuracy of a targeted advertisement."

Place making in Scotland

Creative Carbon Scotland is onderdeel van het EU-onderzoeksproject Creatures – Creative Practices for Transformational Futures. In een nieuw rapport verkent de organisatie hoe place-based creatieve praktijken kunnen bijdragen aan eco-sociale verandering .

Agenda

Deel publicaties, events of andere activiteiten met het Recast-netwerk!
Mail of post ze op onze LinkedIn-pagina

Tot 27 december | Draag bij aan Impakt Festival 2023

Het Impakt Festival heeft als thema voor 2023 Reclaiming Digital Agency. Programmeurs of curatoren die willen bijdragen kunnen tot 27 december reageren op een open call .

Tot 31 december | Rethinking Plastics

Van bioplastics en biocomposieten gemaakt met barnsteenstof tot algen die op een duurzame manier textiel inkleuren. Met Rethinking Plastic laat Yksi Expo zien hoe we anders kunnen kijken naar en omgaan met plastic. In Eindhoven.

Tot 23 januari | Expo: a plant becomes a machine becomes a plant

Kunstenaars Špela Petrič en Christiaan Zwanikken onderzoeken of AI kan verandering in een plant. En hoe zit het andersom, kan een plant een machine worden? Ontdek het in het Glazen Huis, Amstelpark, Amsterdam .

9-11 februari | World Artificial Intelligence Festival Cannes

Aan de Franse Riviera gaat het in februari over kunstmatige intelligentie. Hoe kunnen bedrijven er zo gebruik van maken, dat het een positief effect heeft op de samenleving? In Cannes en online.

18 januari | Ontmoet Recast tijdens de Showcase van de Digital Society School

Recast is terug in februari, maar je hoeft ons niet zo lang te missen! Recast-auteur Martijn de Waal houdt op in januari een korte reflectie tijdens de Showcase van de Digital Society School .

Ken je iemand voor wie dit ook interessant is? Stuur deze nieuwsbrief door! Als deze nieuwsbrief je is doorgestuurd, meld je dan hier aan!