RECAST #01

Over twee weken vindt in Amsterdam het Society 5.0 festival plaats, waar we de rol verkennen van design en digitale technologie in het ontwerpen van een duurzame samenleving. Tijdens het festival lanceren we Recast: een nieuwsbrief en netwerk over design, techniek en samenleving. Samen met onze lezers verkennen we de maatschappelijke implicaties van nieuwe technologie vanuit een ontwerpend perspectief.

Deze week de eerste aflevering:

Designers als change agents:
op zoek naar duurzame toekomstvisies, nieuwe rollen en innovatieve prototypen.

 Martijn de Waal, Lector Civic Interaction Design, Hogeschool van Amsterdam

Welcome to Planet B. Dat was het thema van het wereldwijd toonaangevende festival voor digitale cultuur Ars Electronica dat begin deze maand plaatsvond in Oostenrijk. ‘Planet B’ staat voor de zoektocht naar een nieuwe manier van leven op aarde, met nieuwe vormen van rechtvaardigheid en een nieuw evenwicht tussen mens en natuur. Klimaatverandering, toenemende ongelijkheid en een slinkend vertrouwen in democratie zijn daarbij enorme opgaven. En dwars door al die vraagstukken loopt nog een andere uitdaging: de digitale transitie.

Planet B – het thema van Ars Electronica dit jaar – is in de woorden van de festivalorganisatoren de noodzakelijke zoektocht naar een andere toekomst op deze planeet. Geen makkelijke opgave: “We know what to do with crystal clarity, but not how to do it; we are afraid of the consequences of climate change, but even more, of the many imponderables and unknowns of the necessary change.”

Bedreiging of oplossing?

Digitale technologieën kunnen helpen bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Blockchain, web3, AI en de metaverse maken nieuwe vormen van sociale en economische organisatie mogelijk. Maar de toepassingen van die technologieën kunnen ook negatieve effecten hebben: van filter bubbles die onderling wantrouwen versterken tot speculatieve financiële bubbles als bedreiging van de economie. Het festival dat al ruim veertig jaar een belangrijke rol speelt in het agenderen van technologische ontwikkelingen, waarschuwt nu voor overdreven tech-optimisme. Volgens Ars Electronica komen we er niet met alleen technologische innovatie. We moeten vooral onszelf en onze samenleving opnieuw vormgeven:

“If our idea of innovation has been primarily associated with technology, with systems and processes, with optimization, streamlining, and increasing profits, in the next ten years we will have to give ourselves an enormous innovation push. […] The biggest innovation project in human history this time has to be ourselves, our ability to rise to the challenge as a global community — a reinvention of humanity!”

Thema in de designwereld

Ars Electronica is niet het enige event in de wereld van kunst, cultuur en design dat zulke opgaven centraal stelt. De Internationale Architectuur Biennale in Rotterdam (vanaf 22 september) koos It’s about time als hoofdthema. De organisatie verwijst naar het rapport van de Club van Rome waarin klimaatverandering stevig op de agenda werd gezet, een halve eeuw geleden. Hoog tijd voor ontwerpers om in actie te komen. Niet om een beeld te schetsen van de planeet die naar de gallemiezen gaat, maar om een leefbare wereld te verwezenlijken.

De design triennale in Milaan verwoordt het poëtischer. Onder de noemer Unknown Unknowns. An Introduction to Mysteries zoeken ontwerpers inspiratie voor oplossingen voor onze ‘onzekere en kapotte’ wereld in nog onbekende fenomenen. Ze putten inspiratie uit de genetica, oceanografie en astrofysica.

Zo kunnen we nog wel even doorgaan: de Documenta in Kassel verkent de mogelijke rol van kunstenaars in de ontwikkeling van sociale relaties en eerlijkere economische modellen. En tijdens de triennale in Oslo onderzoeken ontwerpers hoe zij samen met activisten, ontwikkelaars, politici en bewoners leefbare gemeenschappen kunnen ontwikkelen.

Design voor verandering en een betere wereld

Het meest opvallend is niet dat deze thema’s worden geagendeerd, maar vooral waar dat gebeurt: in de wereld van ontwerp, kunst en (digitale) cultuur. Het zijn geen wereldleiders, ngo’s, wetenschappers of activisten die maatschappelijke problemen aankaarten en oplossingen voorstellen, maar makers zoals architecten en interaction designers.

Dit past in een bredere ontwikkeling die ontwerpers Alice Rawsthorn en Paola Antonelli beschrijven in het boek Design Emergency. Dit boek gaat over de veranderende rol van makers. Terwijl ontwerpers in het industriële tijdperk slechts opdrachten uitvoerden, pleiten de auteurs ervoor dat zij nu agents of change worden: veranderaars die belangrijke problemen agenderen.

“An essential first step is to ensure that design is seen, both inside and outside the design community, as being capable of addressing complex problems, rather than continuing to be confused with styling.”
- ALICE RAWSTHORN and PAOLA ANTONELLI

Een nieuwe rol voor designers

Design gaat niet meer alleen om het vervaardigen van praktische of mooie producten voor consumenten. Designers moeten de ethiek en maatschappelijke implicaties ervan als uitgangspunt nemen, schrijven Rawsthorn en Antonelli. Volgens de auteurs zijn de ontwerpende disciplines van oudsher in staat om thema’s zowel aansprekend te visualiseren als er oplossingen voor te vinden.

Waarom ik dit interessant vind...

De hierboven genoemde tentoonstellingen benadrukken dat technologische vooruitgang alleen niet genoeg is om de grote thema’s van onze tijd aan te pakken. We moeten de wereld niet alleen efficiënter of sneller maken, wat we vooral nodig hebben is een ander perspectief. We moeten op zoek naar wat auteur Michiel Schwarz een recast noemt. Daarmee doelt hij op nieuwe denkkaders, vocabulaire en verhalen die richting geven aan het ontwerp van onze toekomst. 

Een nieuw verhaal is niet genoeg. In een veranderende wereld ontstaan ook nieuwe machtsverhoudingen, verdienmodellen en relaties. Daarom moeten we ook zoeken naar een nieuwe rolverdeling – een andere vertaling van het begrip cast. Tot slot hebben we ook concrete uitwerkingen en prototypen nodig die vormgeven aan de toekomst. Casts – in de betekenis van mallen, patronen en modellen. 

Creatieven kunnen niet in hun eentje de wereldproblemen oplossen. Veel problemen zijn allereerst politiek van aard. Krachtige lobby’s zullen weerstand bieden tegen verandering. En er gaapt doorgaans een groot gat tussen de optimistische presentaties op biennales en toekomstfestivals en de daadwerkelijke toepassing.

Toch kunnen ontwerpende disciplines een belangrijke rol spelen: thema’s agenderen, campagnes opzetten, alternatieve scenario’s uitdenken en processen vormgeven. Tijdens de evenementen laten kunstenaars, ontwerpers en architecten zien zien welke rollen creatieve professionals kunnen vervullen als aanjagers, coalitiebouwers en procesbegeleiders van verandering. Ze laten zien dat het kan en verbeelden nieuwe perspectieven en oplossingen, waarmee coalities gezamenlijk tot oplossingen kunnen komen.

Wat kun je van ons verwachten?

Zo’n recast is dus een gigantische opgave. Met de Recast-nieuwsbrief en het netwerk willen we die opgave tastbaar en behapbaar maken. Recast vertrekt vanuit de rol die de Digital Society School wil spelen binnen de kennisinstelling die de Hogeschool van Amsterdam wil zijn. De HvA leidt de professionals van morgen op en onderzoekt maatschappelijke opgaven samen met partijen uit de samenleving. We kijken specifiek naar de rol van technologie en ontwerp. De digitale transitie heeft namelijk verstrekkende gevolgen voor de inrichting van de samenleving. 

Om antwoorden te vinden, beginnen we klein. Een tweewekelijkse nieuwsbrief waarin we interessante ontwikkelingen, voorbeelden, events, publicaties en ideeën signaleren, zowel binnen als buiten de HvA. Ter inspiratie en als beginpunt van een bredere discussie over de vormgeving van de digitale samenleving. En hopelijk als startpunt van een groeiend netwerk van studenten, professionals, beleidsmakers, ontwerpers en ondernemers.

Iedere twee weken zullen we een ontwikkeling, oplossing of toekomstscenario dat volgens ons kan bijdragen aan een recast. Daaromheen verwijzen we naar artikelen, producten en evenementen. Ontdek je zelf interessante events, producten of publicaties? Deel ze met ons via via e-mail of Linkedin.

Ken je iemand voor wie dit ook interessant is? Stuur deze nieuwsbrief door! Als deze nieuwsbrief doorgestuurd, meld je dan hier aan!

Gezien, gelezen en gemaakt in ons netwerk:

Re:Wild Royal Docks
Urban rewilding betekent de natuur de ruimte geven in een stedelijke omgeving. Usman Haque is ontwerper en expert op het gebied van networked urban environments, interactive architecture & community activation. In een mooi essay blikt Haqueterug op een experiment in Londen:

“Urban wilding is more than just improving access to nature: it involves redesigning urban infrastructures to account for our non-human neighbours, so that we don't just co-exist, but, more importantly, that we are mutually supportive and generative.”

Rol van niet-menselijke actoren
Tijdens de Participatory Design Conference in Newcastle (eind augustus) was ‘more-than-human participatory design’ een belangrijk nieuw thema. De hoofdvraag: hoe kunnen ook niet-menselijke actoren een stem krijgen in het ontwerpproces? Zie bijvoorbeeld deze en deze papers. Interessant is ook de bijdrage van Pedro gil Farias, Roy Bendor en Bregje van Eekelen over de opkomst van participatory speculative design: ontwerpprocessen waarin ontwerpers samen met een breed publiek speculeren over de toekomst.

Willen we begrijpen wat technologie doet, dan moeten we dansen
In de Academische Boekengids bespreekt Eva van der Graaf recente publicaties van Miriam Rasch en Mark Coeckelberg over AI. Coeckelberg bespreekt hoe AI de opvattingen en werking van de democratie beïnvloedt. Rasch beschouwt AI vanuit het perspectief van individuele autonomie. Gratis te lezen met een eenmalige dagpas.

Stuck on the Platform
HvA-lector Netwerkcultuur Geert Lovink publiceerde vlak voor de zomer een nieuw boek: Stuck on the Platform. Vanuit kritiek op bestaande commerciële platforms en fenomenen zoals doomscrolling en zoom-moeheid stelt hij dat we de ontwikkeling van het internet weer in eigen handen moeten nemen.

Agenda

12-13 oktober |  Amsterdam Society 5.0 Festival 

Alice Rawsthorn – co-auteur van het boek Design Emergency - is een van de keynote sprekers op het door de HvA-georganiseerde festival Society 5.0. Tijdens dit festival zoeken zij en andere sprekers antwoord op de vraag hoe een duurzamere samenleving gebaseerd op publieke waarden eruit kan zien. En hoe design en digitale technologieën kunnen bijdragen aan de verwezenlijking.

22-25 september | Better Future Now Festival

Waag Futurelab stelt zich voor dat er wel een ‘planeet B’ bestaat: een betere wereld die we zelf kunnen maken. In het weekend van donderdag 22 tot en met zondag 25 september roept Waag op verschillende plekken door heel Amsterdam die planeet B in het leven. Het is een gratis festival voor alle leeftijden. Met presentaties in Pakhuis de Zwijger en een ‘Grote Spelbrekershow’ in de Amsterdamse Poort. Lees meer.

29 september | Amsterdam Metaverse Design

DesignDigger Jeroen Junte stort zich het komende half haar op de metaverse, met twee programma’s in Pakhuis de Zwijger (op 29 september en 15 november), een aantal essays en een open call. Naast de opkomst van NFTs als nieuw verdienmodel voor de creatieve sector stelt het programma ook belangrijke vragen over machtsverhoudingen en de maatschappelijke mogelijkheden van Zuckerbergs toekomstvisie. Meer lezen.

Deel publicaties, events, workshops en andere output en activiteiten met het Recast netwerk. Mail of post ze op onze LinkedIn-pagina